Yakınma, olumsuz bir durumdan memnun olmamak, bu durumdan şikâyetçi olmak, sızlanmak, rahatsız olmak ve bu olumsuz olayla ilgili huzursuzluğunu dile getirmektir. Yakınma bildiren cümlelerde memnun olunmayan durumla ilgili bir “sertlik” ve “açık eleştiri” havası gizlidir.
Hayıflanma, kişinin olmasını isteyip de gerçekleşmeyen durumlarla ilgili kendi kendine üzülmesi ve pişmanlık duymasıdır. Yani kişinin yapmadığı işten üzüntü duymasıdır. Hayıflanmada üzüntü duyulan olayda özne etken değildir. Olay öznenin dışında yani öznenin bir müdahalesi olmadan doğal akışı içinde gerçekleşmektedir. Hayıflanma ifade eden sözcükler “eyvah, yazık” gibi sözcüklerdir.
HAYIFLANMA İLE İLGİLİ AÇIKLAMALI ÖRNEKLER:
ÖRNEK 1: “Keşke arabayı kullanmasına hiç izin vermeseydim.” Bu cümledeki kişi başkasının arabayı kullanmasına izin verdiği için pişmanlık duymaktadır. Bunu da “keşke” diyerek dile getirmektedir. Bu sebeple bu cümle bir hayıflanma cümlesidir.
ÖRNEK 2: “Çok iyi bildiğim bu sorunun cevabını nasıl yanlış yaptım.” Bu cümledeki kişi çok iyi bildiği bir soruyu yanlış yaptığı için üzülerek pişmanlık duymaktadır. Yani cümlede “keşke bu soruyu yanlış yapmasaydım.” anlamı vardır. Bu sebeple bu cümle bir hayıflanma cümlesidir.
ÖRNEK 3: “Üniversiteyi bu şehirde okumak gerekiyormuş.” Bu cümledeki kişi şu an içinde bulunduğu şehirde üniversiteyi okuyamadığı için üzülerek pişmanlık duymaktadır. Yani cümlede “keşke bu şehirde üniversiteyi okusaydım.” anlamı vardır. Bu sebeple bu cümle bir hayıflanma cümlesidir.
ÖRNEK 4: “Bu olaydan ailene de bahsetmeliydin.” Bu cümledeki kişi başına gelen olayı ailesine de anlatmadığı için üzülerek pişmanlık duymaktadır. Yani cümlede “keşke bu olaydan ailene de bahsetseydin.” anlamı vardır. Bu sebeple bu cümle bir hayıflanma cümlesidir.
YAKINMA İLE İLGİLİ AÇIKLAMALI ÖRNEKLER:
ÖRNEK 1: “Bir de konuşurken olayları abartmasa.” Bu cümledeki kişinin konuşurken olayları abartmasından çevresindeki kişiler şikâyetçi olduğu için bu cümle bir yakınma cümlesidir.
ÖRNEK 2: “Konuyu uzun ve gereksiz betimlemelerle daha da anlaşılmaz hale getirmiş.” Bu cümledeki kişi yazarken uzun ve gereksiz betimlemelerle konuyu daha da anlaşılmaz hale getirdiği için okuyucular şikâyetçi olmaktadır. Bu sebeple bu cümle bir yakınma cümlesidir.
ÖRNEK 3: “Ders çalış diye ne kadar söylediysem de dinletemedim ki!” Bu cümlede kişinin ders çalışmamasından, söz dinlememesinden şikayetçi olduğu için bu cümle bir yakınma cümlesidir.
SINAVLARDA ÇIKMIŞ KONU İLE İLGİLİ AÇIKLAMALI ÖRNEKLER:
ÖRNEK ÇIKMIŞ SORU 1) (1999-ÖSS)
Aşağıdakilerin hangisinde bir “yakınma” söz konusudur?
A) Bir gelip bir gidiyordu deniz
Dudakları ıslak, elleri kenetli
B) Söyleyin söyleyin kim anlar derdimden
Kim alır yarı yolda kalmış selamımı
C) Salkımsöğütler yıkanırken anılarda
İki aşık martıydık bulutlarda
D) Odaları parka taşımış kimi anneler
Koşuşup duruyor bütün çocuklar
E) Sen bitek topraklarda boy atmış güzellik
Tırpan tanımamış otlaklar yeşilinde
CEVAP) Seçenekleri incelediğimizde “B” seçeneğinde şairin “söyleyin kim anlar derdimden” derken kimsenin derdinden anlamadığından, “kim alır yarı yolda kalmış selamımı” derken kimsenin selamını almadığından yakınmakta, şikâyetçi olmaktadır. Bu sebeple doru cevap “B” seçeneğidir.
ÖRNEK ÇIKMIŞ SORU 2) (2005-ÖSS)
(I) Ortaokul yıllarımda arkadaşlarla dersten çıkar çıkmaz, okulumuzun bulunduğu tepeden iner, güzelim gül bahçeleriyle çevrelenmiş evlerin önünden geçerek kıyıya koşardık. (II) Dalgalarla oynarken içimizden biri bağırırdı: “Yunuslar geçiyor!” (III) Sonraları hangi denize baksam, böyle sürü halinde geçen yunuslar canlanırdı gözlerimde. (IV) Açıklardaki tek bir yunusu fark edip sevinç çığlıkları atanları gördükçe gerçekten çok etkilenirdim. (V) Yıllarca yunusların sürü sürü gözlerimin önünden geçtiğini, zamanın hepimizi, az rastlanan anların son tanıklarına çevirdiğini nasıl anlatabilirdim onlara?
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde yakınma söz konusudur?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
CEVAP) Seçenekleri incelediğimizde “E” seçeneğinin dışındaki cümlelerde bir yakınma söz konusu değildir. “E” seçeneğinde ise kişi sürü sürü geçen yunusların artık geçmediğini, kendisinin o dönemin son tanıklarından olduğunu söylüyor ve bir daha yunusların bazı sebeplerle geçmediği için yakınıyor.
Yusuf ALTINSOY / Türk Edebiyatı- Dil ve Anlatım Öğrt. www.edebiyatname.com